Yeni Makaleler

Ernest H.Shackleton: Güney Kutbunda Bir Liderlik Abidesi

Daha önce yayınlanan yazılarımızda çeşitli defalar belirtildiği gibi, liderliğin  oluşumu ve  sürdürülmesinde önemli etkenlerden birisi, liderin belirsizlikleri iyi yönetebilmesi, kriz ve zorlayıcı durumlarla baş edebilmesi, 

Ülkeler/Sektörler İtibarı İle Karşılaştırmalı Üstünlükler Ölçümü; Balassa Endeksi

Bugünkü yazımda, uluslararası işletmecilik ve ticaret alanında profesyonel çalışmalar gerçekleştiren  meslektaşlarımın  ilgisini çekeceğini  düşündüğüm bir  konuda  genel açıklamalar, ve uygulamaya yönelik bir ölçümleme yöntemi yer alacak.

Gerekli  üretim faktörlerine/girdilere  sahip olan veya onlara kolay erişebilen, ve üretim aşamasında değer yaratan yetkinliklere sahip olan ülkelerde  yer alan  işletmeler,  kaynak ve yetkinlikleri  aynı düzeyde bulunmayan diğer  ülkelerdeki   işletmelere göre daha verimli mal ve hizmet üretmekte, dolayısı ile ürünlerine talep olmaktadır. Her ülkenin  de sahip olduğu  kaynak ve yetkinlikleri  açısından faklı mal ve hizmetlerde üretim verimliliği bulunmaktadır.

Küreselleşme  ile daha da hızlanan uluslararası ekonomik faaliyetlerin ardında yatan temel neden, faaliyetleri gerçekleştiren ülkelerin,  karşılıklı olarak yaptıkları ticari  faaliyetlerin sonucundan  yarar sağlamasıdır. İki taraflı yarar sağlanmasındaki  temel  unsur ise,   taraf ülkelerin mübadele konusu mal üretimlerinde  yüksek verimlilik elde ederek üstünlüğe sahip olmalarıdır.

Bir ülkenin,  diğer ülkelere kıyasla  üstünlüğü, sözkonusu  ülke toplumunun sahip bulunduğu verimli kaynak, üretim faktörleri, iş süreçleri, yönetim politikaları ile; yetkin sosyal ve ekonomik kurumlarının(işletmeler)  yeteneklerini kullanarak yaptığı herhangi bir ekonomik faaliyeti, diğer ülke toplumlarından  daha verimli ve etkili olarak gerçekleştirmesi durumunda ortaya çıkmaktadır.

Bu bağlamda, ülkelerin birbirleri ile ticaretinde üstünlüklere sahip bulunma konusunun  iki boyutta ele alınarak incelenmesi gerektiğini söyleyebiliriz:

Karşılaştırmalı Üstünlükler(Comparative Advantages) :Bu bakış açısından hareket eden uzmanlar, ülkeler arası ticarette üstünlüklerin, ülkenin sahip olduğu üretim faktörleri  ve üretim yetkinliklerinden oluştuğunu ileri sürmekte, ve  bu duruma  göre de ülkelerin, üretimde verimliliği gerçekleştirmeye yarayabilecek  her türlü üretim faktörlerini temel alan faaliyetlerini ve   ticaret politikalarını geliştirmelerini önermektedirler. Bu bakış açısı makro odaklı olup, ekonominin bir bütün olarak ele alınıp, çeşitli kriterler itibarı ile  ülkeye özgü üstünlüklerin incelenmesi ve geliştirilmesine   odaklı   çalışmalara yoğunlaşmaktadır. Bu çalışmalar, ülkeler arası ticaretin nedenleri, üretim faktörleri ve ticaret politika yönetimlerinin sağladığı avantajlar konularında açıklamalar geliştirmeye gayret eden klasik çalışmalardır.

Rekabet Üstünlükleri (Competitive Advantages): Diğer bir görüş, karşılaştırmalı üstünlüklere sahip ülkelerin  avantajlı olduğunu kabul etmekle birlikte, ülkede  sınırötesi faaliyetleri yürütecek ekonomik kurumların,  işletmelerin sahip oldukları yetkinliklerinin ülkelere üstünlük kazandırdığını ileri sürmektedir. Bu görüş sahipleri, üstünlük kazanımı konusunda analizlerini  işletmelerin stratejik üstünlüklerine dayandırmakta, çalışmalarına   işletmenin temel yeteneklerinin  geliştirilmesini sağlayacak  konuları dahil etmekte, başka bir deyişle,  mikro temelde, işletmeye özgü üstünlüklere odaklı çalışmalara ağırlık vermektedir. Mikro temelli çalışmalar  işletmelerin  sınırötesi/uluslararası  piyasalarda nasıl rekabet üstünlüğü sağlayabileceği ve sürdürebileceği ile ilgili stratejik yönetim analiz ve uygulamalarından yararlanılarak  gerçekleştirilmektedir.

Tüm bu açıklamalardan hareketle,  bir ülkenin diğer ülkelere göre karşılaştırmalı  üstünlüğünün, sahip olduğu üretim faktörleri vasıtası ile toplumsal  üretimin yüksek verimlilik sağlayacak ekonomik faaliyetlere kaydırılması ile kazanılabileceği söylenebilir. Uluslararası rekabet gücü de, sözkonusu ülkenin  sosyal ve ekonomik kurumlarının(işletmelerinin) sınırötesi/uluslararası piyasaların koşullarına ve standartlarına uygun ticaret konusu mal ve hizmetleri üretebilme yeteneği ile kazanılabilmektedir.

Ancak uluslararası işletmecilik literatüründe  ‘karşılaştırmalı üstünlükler’ ve ‘rekabet üstünlükleri’ kavramlarının  birbirlerinin yerine kullanıldığı ve anlam karışıklığı yarattığı da bir gerçektir. Örneğin Dünya Ekonomik Forumunun ülke temelli karşılaştırmalı üstünlüklere odaklanarak belirlediği kriterlerden yararlanarak oluşturduğu endeks,  ‘Küresel Rekabet Gücü’ olarak adlandırılmış olup alan çalışmalarında böyle tanınmaktadır.  Bu adlandırmanın şimdilik çok sorun yarattığını da söyleyemeyiz. Dolayısı ile biz de aşağıdaki paragraflarda yer alan açıklamalarda karşılaştırmalı veya rekabet üstünlüğü” sıfatlandırmalarını orijinal çalışmaların adlandırılmasına  sadık kalarak aynı şekilde kullanacağız.

Aşağıda ülke ve sektör  düzeyinde ‘Karşılaştırmalı Üstünlük’ sağlanabilmesi ile ilgili konular ülkeye özgü üstünlüklere odaklı olarak ele alınacak ve incelenecektir.

Yakın bir gelecekte başka bir yazımda da ülke ve sektör düzeyinde ‘Rekabet Üstünlüğü’ kazanımı konusunda işletmelere özgü üstünlüklere odaklı açıklamalar yapacağımı şimdiden bildirmek isterim.

Ülke  ve Sektörel Düzeyde Üstünlük Kazanımı ve   Ölçümü

İktisatçı bilim insanlarının çalışma alanına giren, ülke  ve sektörel düzeyde üstünlük kazanımı ve ölçülmesi konusunda, üzerinde tam bir anlaşma sağlanmış yöntem bulunmamaktadır.

Ancak  bu konularda yaygın olarak üç temel yaklaşımın var olduğu  kabul edilmektedir.

Makroekonomik yaklaşım:  Bu yaklaşımda ülke ekonomileri bir bütün olarak ele alınmakta ve belirlenmiş kriterlere göre  derecelendirilmektedir.  Kriterler  ülke toplumlarındaki; altyapılar, kurumlar,  düzenleyiciler, sağlık, eğitim, ürün,  emek ve finans  piyasalarının etkinliği, yenilikçilik ve gelişmişlik gibi çeşitli faktörler ve altfaktörlerden  oluşturulmaktadır.  Bu yaklaşımda amaç, ülkeleri rekabet güçlerine göre sıralamak, gelişim sağlayacak  yararlı faktör ve  araçlara dikkat çekmektir. Dünya Ekonomik Forumu(World Economic Forum-WEF) tarafından  hazırlanan “Küresel Rekabet Endeksi” ülkeleri bu tür bir makroekonomik  ölçümleme ile derecelendirmektedir.

Mikroekonomik yaklaşım:  Sınırötesi ticarete giren ülkelerde,  sektörleri ve altsektörleri  belirli kriterler(göreli fiyatlar, fiyat/maliyet marjları, piyasa payları, verimlilik, v.b) itibarı ile inceleyerek, sektörel  rekabet gücü ve karşılaştırmalı üstünlüğünü belirleme ve sağlamaya  yönelik çalışmaları içeren bir yaklaşımdır.

Ticaret Verileri yaklaşımı:  Temeli mikroekonomik olan bu yaklaşımda, ülkelerdeki  sektörlerin karşılaştırmalı üstünlükleri, “açıklanmış ticaret verilerine” dayalı endeksler vasıtası ile  dış ticaret performanslarının analizi ile  yapılmaktadır.

Aşağıda sadece basit ve yararlı bir yöntem olan,  ülke ve sektörde ticaret verileri temelli  karşılaştırmalı üstünlükleri ölçümleme çalışmaları hakkında bilgi verilecektir.

Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler(AKÜ) Endeksleri

Daha önce belirttiğimiz gibi, ülkelerin üstünlüğüne odaklı  Dünya Ekonomik Forumu’nun “Küresel Rekabet Endeksi” ülkeleri belirli kriterlere göre değerlendirerek rekabet gücü sıralamasında bütünsel ekonomisi ile derecelendirmektedir. Önemli ve yaşamsal sektörler hariç tüm sektörlerle  ilgili çalışmalara pek rastlanılmamaktadır.

Sektörel bazda karşılaştırmalı üstünlükler çalışmaları yapmak isteyenlerin başvuracağı yararlı yöntemler arasında  Liesner, Balassa ve Vollrath  Endeksleribulunmaktadır.

Sözkonusu endeksler ülkelerdeki sektörlerin üstünlüklerini/rekabetçi güçlerini, resmi makamlar ve çeşitli kaynaklarca  açıklanan  ticaret verilerini temel alan dış ticaret performansı ölçümü ile hesaplamakta ve karşılaştırmaktadır. Bu nedenle de endeksler “Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler Endeksi-AKÜ (Revealed Comparative Advantages-RCA)”  olarak adlandırılmıştır.  Endeks çalışmalarında bir ülkenin mal veya sektör bazında karşılaştırmalı üstünlüklere sahip olup olmadığı, söz konusu sektör bazında ihracatının yapısı ile belirlenmektedir.  

Aşağıda alanda önde gelen AKÜ çalışmalarından Balassa endeksi kapsamlı olarak açıklanacaktır.

Balassa; Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler(AKÜ) Endeksi

Liesner’in  AKÜ  çalışmasını daha da geliştirmiş olan  Macar iktisatçı Bela Balassa bir ülkenin(anaülke) sektör bazında karşılaştırmalı üstünlüğünün ölçülmesinde, rekabet gücü  endekslerinde yer alan tüm  bileşen ve faktörlerin belirlenmesine  gerek olmadığını;  Liesner endeksinde olduğu gibi sadece açıklanmış ihracat verilerinin biraz daha kapsamlı olarak oranlanması  yöntemi ile karşılaştırmalı üstünlüğünün ölçülerek belirlenebileceği görüşünü öne sürmüştür.

Bu görüş gerçekten akla yakın olup, yöntem itibarı ile de herkesin kullanabileceği basitliktedir.

Akla yakındır çünkü, eğer ülkedeki bir sektörün ihracat tutarı, ülkenin toplam ihracatında önemli bir paya sahipse; ve hesaplanmış bu oran diğer ülkelerdeki aynı hesaplamalara göre elde edilmiş sonuçlardan  daha yüksek ise, ülkenin o sektörde diğer ülkelere göre karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu açıktır.

Yöntem de aşağıdaki formülde görüleceği gibi son derecede basittir:

Balassa  AKÜ =  (Eij /Eit) / (Enj / Ent)

İhracat Performans Ölçütü” veya “Göreli İhracat üstünlüğü”  olarak da bilinen Balassa  Formül’ünde;

AKÜ= Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlük

Eij= Anaülkenin J malı/sektörü ihracatı

 –Eit= Anaülkenin toplam ihracatı (tüm mal/sektörler)

 –Enj= Diğer ülke/ülkeler grubu J malı/sektörü ihracatı

 –Ent= Diğer ülke/ülkeler grubu  toplam ihracatı (tüm mal/sektörler)

(E=İhracat;  i= Anaülke; j= mal veya sektör; n= Diğer ülke/ülkeler grubu; t= Tüm mallar/sektörler grubu)

Formül aslında göründüğünden çok daha basit olarak aşağıdaki şekilde de yazılabilir;

[(Anaülkenin J malısektörü ihracatı) / (Anaülkenin Toplam ihracatı)]

Bölü

[(Diğer ülke-lerin J malısektörü ihracatı) / (Diğer ülke-lerin Toplam ihracatı)]

Endeks kısaca, bir ülkenin(anaülke) herhangibir mal/sektördeki ihracatının toplam ihracatı içindeki payını, diğer ülke/ülkeler grubunda aynı hesaplama ile bulunan pay’ı ile karşılaştırmaktadır. Hesaplanan AKÜ >1 ise anaülkenin sözkonusu sektörde karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğu söylenebilir.  Aksi durumda (AKÜ<1) ülkenin sektörel bazda diğer ülkelere göre karşılaştırmalı zayıflığı sözkonusudur.

Ayrıca görüleceği gibi, endeksde, ülkedeki üretim faktörlerinin donanımından ziyade, ülkenin  sınırötesi ticaret verilerine(sadece ihracat performansı) dayalı olarak hesaplamalar yapılmaktadır.  Endeks’in basit, ve  ticari verilere erişiminin  nisbeten kolay olması nedeni ile  Balassa  formülü sektör,  sektöriçi ve altsektör  kıyas hesaplamalarında  yaygın olarak kullanılmakta, bu sayede de ülkeler arası karşılaştırmaların yapılması kolaylaşmaktadır.

ÖRNEK-A: Farazi bir örnek vermek  gerekirse;

-EFTA ülkesi olan İzlanda’nın(anaülke) İ ürünü ihracatı tutarı 400.(000.000).-Euro’dur.

-EFTA ülkesi olan İzlanda’nın(anaülke) tüm mallar itibarı ile toplam ihracat tutarı  300.000.(000.000).- Euro’dur

-EFTA ülkelerinde İ ürününün toplam  ihracat tutarı 10.000.(000.000).- Euro’ dur. 

-EFTA ülkelerinin tüm mallar itibarı ile toplam ihracat tutarı 2.400.000.(000.000).- Euro’dur.

Balassa endeksine göre;

İzlanda’nın İ ürünü sektöründe; AKÜ =  (Eij /Eit) / (Enj / Ent)

                                                      AKÜ= (400 / 300.000) / (10.000 / 2.400.000) = 0,31 <1

Hesaplama sonucu 1’den küçük çıktığı için, İzlanda’nın İ ürünü sektöründe EFTA ülkeleri grubuna  kıyasla karşılaştırmalı bir üstünlüğü bulunmamaktadır.

ÖRNEK-B: Farazi ikinci bir  örnek verelim;

-MERCOSUR ülkesi olan Uruguay’ın(anaülke) İ ürünü ihracatı tutarı 5.000.(000.000).-USD’dir.

-MERCOSUR ülkesi olan Uruguay’ın(anaülke) tüm mallar itibarı ile toplam ihracat tutarı  300.000.(000.000).- USD’dir.

-MERCOSUR ülkelerinde İ ürününün toplam  ihracat tutarı 30.000.(000.000).- USD’dir. 

-MERCOSUR ülkelerinin tüm mallar itibarı ile toplam ihracat tutarı 2.400.000.(000.000).- USD’dir.

Balassa endeksine göre;

Uruguay’ın İ ürünü sektöründe; AKÜ =  (Eij /Eit) / (Enj / Ent)

                                                     AKÜ= (5.000 / 300.000) / (30.000 / 2.400.000) = 1,32 >1

Hesaplama sonucu 1’den büyük çıktığı için, Uruguay’ın İ ürünü sektöründe MERCOSUR ülkeleri(Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay, Venezuela(beklemede) + gözlemci 7 ülke)grubuna  kıyasla karşılaştırmalı bir üstünlüğü sözkonusudur.

Ülkelerin önde gelen mal/ürün veya sektörler itibarı ile karşılaştırmalı üstünlükler çalışmaları çeşitli kamu ve özel kuruluşlarca yapılmakta ve yayınlanmaktadır, ama binlerce kalemden oluşan tüm mal/ürün  itibarı ile yapılmış çalışmalara rastlamak/erişebilmek pek kolay değildir.

Yine de gerektiğinde, değerli meslektaşlarımız  ulusal veya uluslararası farklı mal sektör/pazarlarında, açıklanmış ticaret verilerini(ihracat performansı itibarı ile) yukarıdaki şekilde hesaplayarak, ilgili oldukları mal/sektörlerde karşılaştırmalı üstünlükleri hakkında belirsizliği nispeten giderici, ufuk açıcı bilgiler edinebilirler.

Çözüm Balassa AKÜ Endeksinde

Bu içeriği paylaşmak istermisiniz?

Facebook
Twitter
LinkedIn

Bu içeriği yorum yazmak istermisiniz?