İşletme ve yönetim alanındaki meslektaşlarımızın sınırötesi ticari faaliyetlerde bir lider, yönetici veya çalışan olarak görev yapmaları gerektiğinde, faaliyette bulundukları yabancı toplumlarda yerleşik küresel, ulusal, kurumsal kültür yaklaşımlarını bilmeleri işlerini kolaylaştırmalarına yardımcı olacaktır.
Unutmamak gerekir… Küresel, yerel veya küçük gruplardaki yerleşik kültürün kabul edilmiş belirgin özelliklerinden biri, öğrenilebilir ve uyum sağlanabilir olmasıdır.
Bireyin doğuştan gelen biyolojik veya genetik temelli kültürel özellikleri bulunmamaktadır. İnsanlar kültürleriyle birlikte doğmazlar. Zaman içinde bireyin bilgilenme süreci ve deneyimleri vasıtası ile içinde yaşadığı toplumun, ailenin, işyerinin kültür yapısı öğrenilir, benimsenir ve uygun davranışlar geliştirilir.
Doğal olarak tek bir uluslararası kültür’den bahsetmek mümkün değildir. Toplum ve iş yaşamında öne çıkan bazı yönetim yaklaşımlarının farklı kültürlerde algılanma ve davranış geliştirme eğilimleri farklı olmaktadır. Her toplumun kendine özgü, farklı düşünce sistemi, değerleri, norm ve standartları bulunduğuna göre, sözkonusu toplumda faaliyet gösteren lider/yönetici/çalışan davranışlarının da uygun şekilde değişmesi, başka bir deyişle uyum sağlaması gereklidir.
Ama görülen o dur ki, çeşitli toplumlardaki bireylerin, diğer yabancı ülkelerdeki olayları ve olguları kendi kültürel yapılarına dayalı olarak algılama ve onları grup veya topluluk temelinde baskın bir veya birkaç özellikleri ile aşırı genelleştirilmiş/basitleştirilmiş önyargılarla değerlendirme eğilimleri yüksektir. Bu durum, kalıplaşmış önyargı(stereotyping)olarak tanımlanmaktadır.
Dolayısı ile sınırötesi faaliyetlerde bulunan işletmelerin lider, yönetici ve çalışanlarının, diğer yabancı toplumlar hakkında kendi değerlerinden kaynaklanan algılama biçimleri ile oluşturdukları kalıplaşmış önyargılardan kaçınıp, onların farklı değer, tutum ve davranışlarını içselleştirip, eşduyum(empati) geliştirmeleri, etkili bir yönetim davranışı için son derecede önemlidir.
İşletme ve yönetim alanında yabancı toplumları ve iş yaşamlarını, yönetimsel kültürel boyutlar itibarı ile inceleyen araştırmalar oldukça fazladır. Önde gelen bazı araştırmalar/çalışmalar arasında; G. Hofstede; Ulusal Kültür Boyutları çalışması, F.Trompenaars; İlişki Kaynaklı Ulusal Kültür Boyutlar çalışması, E. Hall; İletişim Kaynaklı Ulusal Kültür Boyutları çalışması, House, Hanges, Javidan, Dorfman ve diğ.; GLOBE-2004 Kültür Boyutları Araştırma çalışması yer almaktadır.
Bu yazımızda Robert J.House, ve arkadaşları tarafından gerçekleştirilmiş GLOBE-2004 Küresel Kültür Boyutları çalışmasına odaklanarak açıklamalarda bulunacağız. Gelecek yazılarımızda sırası geldikçe alanda önde gelen diğer çalışmalar hakkında da bilgiler aktaracağımızı şimdiden belirtmek isterim.
……………………………………………
1991 yılında Robert J. House (1932-2011) önderliğinde, çok çeşitli alan uzmanı araştırmacılarla başlatılan ve aşamalar itibarı ile devam ettirilerek 2004 yılında sonuç raporları açıklanan ‘GLOBE Küresel Kültür Boyutları’ çalışmalarının ilk aşamasında 62 ülkede 17.000 orta düzey yönetici ile toplumsal kültür yönelimlerive ölçütleri ile ilgili konular ele alınmış, ve 9 kültürel boyut tanımlanmıştır.
Araştırmada hem ülkelerdeki ‘mevcut kültürel uygulamalar’, hem de ‘gelecekte olması arzulanan kültürel değerler’ belirlenmeye çalışılmış; ayrıca kültürel değerler, davranışlar ve beklentiler itibarı ile benzer ülkeler bir araya getirilerek kümeler içinde gruplandırılmıştır.
Küresel kültürler konusunda farkındalık geliştirme amacı ile kaleme alınan bu yazıda, öncelikle tanımlanan 9 kültürel boyut; daha sonra da benzer kültürel değerlere sahip ülkelerle oluşturulan ülke kümleri ele alınıp, kısaca açıklanmaya çalışılmıştır.
Sözkonusu GLOBE çalışmaları çok geniş ve kapsamlı bulgular içeren çalışmalardır. Bu nedenle daha kapsamlı ve uzman bilgiler almak isteyen meslektaşlarımızın GLOBE kaynak web sitesine başvurmalarını önemle öneririz.
GLOBE-2004; Küresel Kültür Boyutları
GLOBE-2004 küresell kültür çalışmalarında ülkelerin sosyokültürel özellikleri, aşağıda yer alan 9 boyut itibarı ile tanımlanmıştır;
Performans odaklılık/yönelişlilik boyutu, toplumdaki bireysel ve kurumsal olarak sonuç odaklılık ve başarı kazanma konusundaki görüş, tutum, davranış ile ilgili boyuttur.
Gelecek odaklılık/yönelişlilik boyutu, toplumda, ‘zaman yönelimi’, başka bir deyişle gelecekle ilgili planlama, yönlendirme, yatırım yapma gibi uzun döneme yönelik karar ve eylemlere eğilim boyutudur.
İnsan odaklılık/yönelişlilik boyutu, toplum bireyleri arasında dostluk, yardımlaşma, cömertlik, adil davranma ve empati geliştirme konularında tutum ve davranışları ile ilgili boyuttur.
Kurumsal kollektivizm/ortaklaşa davranış boyutu, toplumda bireylerin içinde yaşadığı kurumsal çevrede(uzak çevre) kaynakların adil dağılımı, toplumsal aidiyet duygusu, katılım düzeyi ile ilgili boyuttur.
Grupsal kollektivizm/ortaklaşa davranış boyutu, bireylerin kendi yakın çevresi ile ilgili sorumluluk, bağlılık ve aidiyet konularında görüş, tutum ve davranışları ile ilgili boyuttur.
Ben-merkezli zorlayıcı davranış(atılganlık,girişkenlik, kararlılık) yaklaşım boyutu, toplumda bireylerin sosyal ilişkilerinde kendi bakış açılarını kabul ettirme ve öne çıkarmada ne ölçüde israrcı, çatışmacı ve agresif oldukları ile ilgili boyuttur.
Cinsiyet eşitliği boyutu, toplumda cinsiyetler arası(kadın-erkek) rol farklılaşması ve ayırımcılığı ne oranda kabul ettiği, eşitsizliği nasıl azalttığı ve kadına yönelik pozitif ayırımcılığı ne düzeyde cesaretlendirdiği ile ilgili boyuttur.
Güç Aralığı boyutu, toplumun sınıfsal katmanları arasında otorite ve güç ve dağılımı ile ilgili bakış açısı; statüsel farklılıklar konusunda algılar ile ilgili boyuttur.
Belirsizlikten kaçınma boyutu, toplumun belirsizlik ve muğlak durumlara karşı tolerans ve kabullenme düzeyi ile ilgili boyuttur.
GLOBE sosyokültürel çalışmalarında, yukarıdaki 9 boyut, öncelikle küme ülke toplumlarının halihazır ‘fiili davranışları’ itibarı ile 7 li ölçekte(düşük-yüksek) ele alınarak ölçülmüştür. Ayrıca, aynı ölçek kullanılarak, küme toplumlarının sözkonusu boyutlar itibarı ile kendi toplumlarında ‘gelecekte oluşmasını arzuladıkları düzeyler ve beklentiler’ de araştırma konusu yapılmıştır.
Bu çalışmalardan elde edilen bulgular, aşağıdaki paragraflarda çok özet olarak ilgili ülke kümesi altında açıklanmıştır.
GLOBE-2004; Ülke Kümeleri
Benzer kültürel eğilimleri itibarı ile 10 grupta tanımlanan GLOBE ülke kümeleri; (a) Anglo, Latin Avrupa, Alman kökenli Avrupa, Kuzey Avrupa ve Latin Amerika ülke kümelerini kapsayan, ‘Batı kültürüne ait ülke kümeleri’ ; (b) Doğu Avrupa, Ortadoğu, Konfiçyüs Asya, Güney Asya ve Sahra-altı Afrika ülke kümelerini kapsayan, ‘Doğu kültürüne ait ülke kümeleri’, olarak ayrıca gruplandırılmıştır.
Bu yazımızda GLOBE-2004 Küresel Kültür Boyutlarıçalışmasında 10 grupta tanımlanan ülke kümelerinden benzer sosyokültürel eğilimlere sahip Anglo, Latin Avrupa, Alman kökenli Avrupa, Kuzey Avrupa ve Latin Amerika ülke kümelerini içeren ‘Batı kültürüne ait ülke kümeleri’ ele alınıp incelenmektedir.
Takip eden ikinci bir yazıda da, benzer sosyokültürel eğilimli Doğu Avrupa, Ortadoğu, Konfiçyüs Asya, Güney Asya ve Sahra-altı Afrika ülke kümelerini içeren ‘Doğu kültürüne ait ülke kümeleri’ hakkında açıklamalar yer alacaktır.
GLOBE 2004; Batı Kültürüne Ait Ülke Kümeleri
Anglo Ülkeler Kümesi (ABD, Avustralya, Kanada,Birleşik Krallık, İrlanda, Yeni Zelanda, Güney Afrika-Beyaz)
Anglo kümesi, kendi içinde de farklılıkları bulunan, ama genel olarak benzer kültürel boyutlara sahip batı ülkelerinden oluşmuş bir kümedir. Bu küme içinde Amerika kıtasında yerleşik(ABD ve Kanada) ‘Anglo’lar ile, Avrupa, Afrika ve Avustralya’da yerleşik ‘Anglo’lar arasında da bazı farklılıklar bulunmaktadır.
Anglo kültürü tarihi bağları itibarı ile 1700 yıllarının protestan etik ve kapitalist ruhunun gerekli bulduğu, ‘çok çalışma ve başarma’ ilkesinin şekillendirdiği bir kültürdür. Kuzey Amerikaya, Avustralya’ya ve Afrika’nın belirli ülkelerine yapılan göçlerle taşınan protestan ahlak, Anglo kökenli toplumlarda bireyci, başarma amacı yüksek, uzun dönemli zaman eğilimi gibi özelliklerin oluşmasında yardımcı olmuştur.
Toplumsal Fiili Davranış Düzeyleri ve Toplumsal Değerler Açısından Değerlendirme Bulguları:
Bu küme ülkeleri performans odaklılık açısından yüksek düzeyde puanlara sahiptir. Başka bir deyişle başarı kazanmaya eğilimli, arzulu, rekabetçi toplumlardır. Grupsal kollektivizm itibarı ile diğer ülke kümelerine göre düşük puanlara sahiptir.
Bu durum küme ülkelerinin bireysel davranışları benimsediğini göstermektedir. Kurumsal kollektivizm puanları orta düzeydedir. Ben merkezli zorlayıcı yaklaşım, belirsizlikten kaçınma, gelecek odaklılık, güç aralığı boyutları itibarı ile sahip olunan puanlar orta düzeydedir. Güç aralığı puanları orta düzeyde olmasına rağmen diğer küme ortalamalarına göre oldukça düşükdür.
Tüm bu göstergeler, Anglo kümesinde performans odaklı eğilimlerin baskın bulunduğunu göstermektedir. Küme, diğer küme grupları gibi erkek egemen özelliklidir, ancak bu eğilim diğer kümelerdeki kadar baskın değildir.
Tüm bu davranış düzeylerine rağmen Anglo kümesi , değer duyguları ve eğilimleri açısından performans odaklılık, İnsan odaklılık, gelecek odaklılık, cinsiyet eşitliği ve grupsal kollektivizm değerlerinin gelecekte, daha da yüksek düzeylerde gerçekleşmesini arzulamaktadır.
Latin Avrupa Ülkeleri Kümesi (Fransa, İsrail, İtalya, Portekiz, İspanya, İsviçre)
Latin Avrupa ülkeleri kümesi, tarihi bağları itibarı ile Roma medeniyetinin hukuki sistemine, yüksek hiyerarşik düzenine, savaşçı ruhuna, biçimselleşmiş ilke ve kurallar sistemine yakın özelliklere sahiptir.
Bu bağlamda, iş’lerin görülmesinde ileri bir hiyerarşi ve emir komuta düzeni görülmektedir. Otoriteye itaat esasdır. Bireysellik özelliği diğer kümelere göre daha fazla baskın bir kültüre sahip olan Latin Avrupa kümesi , çekirdek aile dışında kollektivist eğilimlerine sahip bulunmamaktadır.
Toplumsal Fiili Davranış Düzeyleri ve Toplumsal Değerler Açısından Değerlendirme Bulguları:
Bu kümede yer alan ülkelerin ortak özelliği hemen hemen her kültürel boyutta ortalama puanlara sahip bulunmasıdır. Güç aralığında yüksek, insani odaklılık boyutunda ise düşük puana sahiptir. Cinsiyet eşitliği boyutu diğer kümelerle benzer şekilde orta düzeydedir. Gelecek odaklılık, grupsal ve kurumsal kollektivizm boyutları da orta puanlara sahip olmasına rağmen, diğer ülke küme ortalamalarından daha düşük düzeydedir.
Küme ülkeleri erkek egemen bir toplum özelliği göstermektedir. Tüm bu davranış düzeylerine rağmen Latin Avrupa kümesi değer duyguları ve eğilimleri açısından daha farklı bir gelecek görünümü arzulamaktadır. Örneğin küme toplumları, performans odaklılık, grupsal kollektivizm, gelecek odaklılık, ve insani odaklılık boyutlarının gelecekte daha da yüksek düzeyde gerçekleşmesini arzu etmektedirler. Cinsiyet eşitliği boyutu ile ilgili beklentiler de aynıdır. Güç aralığının ise, gelecekte daha daralması arzu edilmektedir.
Alman Kökenli Avrupa Ülkeleri Kümesi (Avusturya, Almanya, Hollanda, İsviçre)
Alman kökenli toplumlarda güç aralığı dardır. Yani toplumsal katmanlarda, statüler itibarı ile büyük bir fark algılanması yoktur. Kümede zaman yönelimi açısından toplumsal amaçlar ve faaliyetler geleceğe yöneliktir. Başka bir deyişle, Alman kökenli toplumlarda uzun dönemli amaçlar ve planların önemi ve yeri yüksektir. Bu özellikle bağlantılı olarak da belirsizlikten kaçınan özelliğe sahip olan bir toplumsal kümedir.
Alman kökenli ülkeler kümesi ile kuzey avrupa ülkeleri kümesi arasında, kültürel boyutlar itibarı ile benzerlikler fazladır . Ancak işlerin görülmesi, amaçların başarılması konusunda, Kuzey toplumlarının dişisel özellikli kültürlerinin aksine, Alman kökenli ülkelerin oluşturduğu küme erkeksi özelliklidir.
Toplumsal Fiili Davranış Düzeyleri ve Toplumsal Değerler Açısından Değerlendirme Bulguları:
Bu küme, kültürel davranış uygulamaları açısından diğer küme gruplarına göre performans odaklılık, ben merkezli zorlayıcı davranış, gelecek odaklılık ve belirsizlikten kaçınma boyutlarında yüksek puanlara sahiptir. Güç aralığı puanı da yüksektir, ve diğer küme ortalamaları ile aynı düzeydedir. Cinsiyet eşitsizliği puanı göreceli olarak düşük olup, erkek egemen bir toplumu işaret etmektedir. Grupsal ve kurumsal kollektivizm ile, insani odaklılık puanları ise düşük görülmektedir.
Tüm bu davranış düzeylerine rağmen Alman kökenli avrupa kümesi , değer duyguları ve eğilimleri açısından gelecekte daha farklı bir görünüm arzulamaktadır. Küme ülkeleri performans odaklılık, insani odaklılık ve cinsiyet eşitliğinin gelecekte daha da yüksek düzeyde gerçekleşmesini arzu etmektedir. Ayrıca kümede yer alan toplumlar, gelecekteki yaşamlarında güç aralığı, ben merkezlilik ve belirsizlikten kaçınma boyutlarının ise düşük düzeyde gerçekleşmesini, başka bir deyişle, bu boyutlarda daha düşük puanlara sahip olmayı arzu etmektedirler.
Kuzey Avrupa Ülkeleri Kümesi (Danimarka, Finlandiya, İsveç)
Kuzey Avrupa kümesi ülkelerinin tarihsel bağları Viking’lere uzanmaktadır. Kendine yeterli, eşitlikçi, adil ve demokratik ilkelere sahip bulunan Viking gelenekleri, geniş özgürlüklerin, kaliteli yaşam standartlarının öne çıktığı kuzey toplumlarını bir bağlamda şekillendirmiştir.
Kültürel özellikleri itibarı ile hiyerarşi, kontrol ve yetki devri gibi unsurların önem verildiği Latin Avrupa toplumlarından farklı olan, Alman kökenli ülke kümeleri ile daha benzer özellikler gösteren Kuzey Avrupa ülkelerinde, hiyerarşik emir komuta yerine takım özellikli yatay koordinasyon ilişkileri öne çıkmaktadır. Yöneticiler kararlarını, genellikle, astları ile tartışarak katılımcı bir şekilde almaktadırlar. Alınan kararlar da, yönetici ve ast’lar arasında herzaman tartışılabilmekte, sorgulanabilmektedir.
Toplumsal yaşamda, sosyal katmanlar arasında güç aralığı son derecede dardır. Yani toplumun alt ve üst kademeleri arasında, işlerin görülmesindeki yetki düzeni haricinde, sosyal statüler itibarı ile çok belirgin bir farklılık algılanmamaktadır.
Toplumsal Fiili Davranış Düzeyleri ve Toplumsal Değerler Açısından Değerlendirme Bulguları:
Bu kümede yer alan toplumların kültürel boyutlar açısından değişik bir görünümü bulunmaktadır. Kümede kurumsal kollektivizm ve belirsizlikten kaçınma puanları hem yüksek, hem de diğer küme ortalamalarından fazladır. Güç aralığı, grupsal kollektivizm ve ben merkezli zorlayıcı davranış boyutlarına ait puanlar ise düşük olup, diğer küme ortalamalarının da altındadır. Performans odaklılık, insani odaklılık ve cinsiyet eşitliği puanları orta düzeyde olmasına rağmen, diğer küme ortalamalarının üstündedir.
Tüm bu davranış düzeylerine rağmen Kuzey Avrupa kümesi , değer duyguları ve eğilimleri açısından gelecekte farklı bir görünüm arzulamaktadır. Örneğin, küme toplumları, gelecekte, performans odaklılık, insani odaklılık, grupsal kollektivizm, cinsiyet eşitliği konularında daha fazla gelişme olmasını arzu etmekte ve yüksek puanlı bir görünümü tercih etmektedirler.
Latin Amerika Ülkeleri Kümesi (Arjantin, Bolivya, Brezilya, Kolombiya, Kosta Rika, Ekvador, El Salvador, Guatemala, Meksika, Venezuella)
Latin Amerika ülkeleri kümesi, Kuzey Amerika ve Batı Avrupa ülke kümelerine benzer sosyokültürel özellikler taşımaktadır. 17. Yüzyıl başlarında Anglo asıllı göçmenler Kuzey Amerika ve Avustralya’ya yerleşirken, Latin asıllı Avrupalılar(İspanyol, Portekizliler) Orta ve Güney Amerikayı tercih etmişlerdi. Bu nedenle Latin Amerika küme ülkelerinde baskın dil ve dinler Latin Avrupa temellidir. Katolik dini ve İspanyolcanın yaygın olduğu küme ülkelerinde merkezi hükümetler güçlüdür.
Toplumsal yaşamda güçlü otorite kabul görmektedir. İş yaşamında ‘patron’ her dediğine itaat edilen bir kimse olarak algılanmaktadır. Küme ülkelerinde kollektivist kültür, aile yaşamına verilen önem , sadakat ilkeleri baskındır.
Toplumsal Fiili Davranış Düzeyleri ve Toplumsal Değerler Açısından Değerlendirme Bulguları:
Latin Amerika kümesi kendine özgü özelliklere sahiptir. Kümede grupsal kollektivizm, ve güç aralığı boyutlarının puanları yüksektir. Gelecek odaklılık, kurumsal kollektivizm, belirsizlikten kaçınma boyutlarının puanları ise göreceli olarak düşüktür. İnsani odaklılık ve cinsiyet eşitliği puanları orta düzeydedir. Performans odaklılık puanı, diğer küme ortalamalarından daha düşük düzeydedir.
Kümenin, gelecekteki toplumsal yapısında bulunması gerektiğine inandığı ve oluşmasını arzuladığı değerler ve gelişimler açısından, en güçlü beklentisi performans odaklılık ve gelecek odaklılık boyutlarındadır. Cinsiyet eşitliği ve kurumsal kollektivizm boyutlarında gelişmeler de arzu edilmektedir. Ayrıca, gelecekte, toplum katmanları arasındaki güç aralığının daha daralması, ben merkezli zorlayıcı davranış puanının da düşmesi istenilmekte ve beklenmektedir.
………………………………………………
Yukarıda belirttiğimiz bir konuyu tekrarlamak isteriz. GLOBE 2004 çalışmaları çok geniş ve kapsamlı bir çalışmadır. Biz bu yazımızda sınırötesi ticari faaliyetlerde bulunacak uygulayıcı meslektaşlarımızın küresel kültürler itibarı ile farkındalık geliştirmesine yardımcı olabilmek maksadı ile bilimsel temelli bir çalışma bulgularını çok özet bir şekilde açıklamaya çalıştık.
Bu nedenle daha kapsamlı ve uzman bilgiler almak isteyen meslektaşlarımızın GLOBE (https://globeproject.com/study_2004_2007) web sitesine başvurmalarını önemle öneririz.
Web sitesinde takip eden yazımızda GLOBE-2004 Doğu Kültürüne ait ülke kümeleri hakkında açıklamaların yer alacağını tekrarlayarak yazımıza burada son veriyoruz.